Stowarzyszenie Rodzina Katyńska w Republice Czeskiej. Krótki zarys historyczny
Józef Pilich, Prezes Zarządu RK w RCz
Myśl o założeniu „Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Czechosłowacji”, dziś Republika Czeska, zrodziła się pod wpływem korzystnych zmian politycznych po 1989 r., kiedy to ostrawska telewizja kręciła film telewizyjny Stíny svědomí (Cienie sumienia) w Lesie Katyńskim, gdzie członkowie sztabu w kwietniu 1990 r. spotkali się z pielgrzymami z różnych stron Polski.
Po powrocie za pośrednictwem lokalnej prasy i radia zwołano pierwsze wspólne spotkanie członków rodzin i krewnych polskich jeńców z obozów w Kozielsku, Starobielsku, Ostaszkowie oraz innych, urodzonych lub zamieszkałych na terenie dzisiejszej Republiki Czeskiej, a zamordowanych w byłym ZSRR. Były to przede wszystkim wdowy, dzieci i krewni ofiar pogrzebanych w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Obecni wyrazili chęć założenia organizacji podobnej do działających w Polsce Rodzin Katyńskich. Podali swoje adresy i udostępnili cenne dokumenty oraz osobiste pamiątki po swoich bliskich.
W Klubie Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO) w Czeskim Cieszynie dnia 31 sierpnia 1990 r. została otwarta wystawa z okazji Światowego Zjazdu Zaolziaków pod nazwą „Katyń”; trwała do 15 września 1990 r. Oficjalną datą założenia naszego „Stowarzyszenia ” był jednak 9 marca 1991 r., kiedy to odbyło się spotkanie, gdzie przyjęto Statut, wypełniono karty zgłoszeń i wybrano pierwszy, siedmioosobowy Zarząd w składzie: Stanisława Ryłko, Maria Szymańska, Teresa Wojnar, Kornel Kalina, ing. Mieczysław Piszczek, Alojzy Waszek oraz ing. Jan Wöllersdorfer, który został pierwszym prezesem.
Początkowa liczba członków – prawie 160 osób – stopniowo się zmniejszała i w dalszym ciągu się zmniejsza na wskutek chorób, zgonów oraz utraty wiary w uzyskanie jakiegokolwiek zadośćuczynienia dla rodzin ofiar zbrodni katyńskiej. Trzeba pamiętać, że chodzi o osoby w wieku powyżej 70 i 80 lat (naszymi członkami są również osoby powyżej 90 lat). Na dzień 31.12.2009 r. mamy około 60 członków, z tego 40 aktywnych, regularnie uczestniczących w imprezach i spotkaniach Stowarzyszenia i opłacających składki członkowskie; około 20 członków jest już, niestety, nieaktywnych (schorowanych, nie mogących się poruszać), tak jest zresztą prawie w każdej organizacji społecznej.
Zarząd składał się tylko z 5 członków: Helena Miczka, Stanisława Ryłko, Mieczysław Witoszek, Henryk Wranik i ing. Józef Pilich, który jest prezesem. Oprócz Zarządu działa Komisja Rewizyjna w składzie: Anna Popkowa, Alena Lukaczowa i Ludwik Nierostek.
Rok 2010
Rok 2010 jest dziewiętnastym rokiem naszej działalności. Na ten rok, kiedy to przypada 70. rocznica Zbrodni Katyńskiej, przygotowaliśmy w galerii Teatru Cieszyńskiego wystawę tematyczną „Katyń – Pamięć Narodu“ (28.04.2010 – 09.05.2010), akademię okolicznościową (30.04.2010) oraz odsłonięcie imiennych tablic ofiar przy zrekonstruowanym pomniku w Czeskim Cieszynie Konteszyńcu. Ten ostatni zamiar jednak, oprócz znacznych kosztów finansowych, wymagał nie tylko załatwienia wielu różnych formalności administracyjnych, ale też dobrej woli osób decydujących, i to realizację projektu w terminie (a może w ogóle) stawia pod znakiem zapytania.
Przygotowania do instalacji tablic z nazwiskami ofiar Zbrodni Katyńskiej rozpoczęliśmy już w roku ubiegłym. Według danych śp. prof. dr Mečislava Boráka, liczba ofiar z naszego terenu wynosi ponad 500 osób. Były to osoby urodzone, mieszkające lub pracujące na terenie dzisiejszej Republiki Czeskiej, żołnierze Wojska Polskiego, funkcjonariusze Policji Województwa Śląskiego i innych służb państwowych Rzeczypospolitej Polski. Znaczna część tych ofiar pochodziła z Polski, gdzie ich pamięć otoczono o wiele większą opieką i uwagą. Mają tam swoje pomniki, tablice epitafijne w kościołach itd. Nasi rodacy czegoś podobnego, poza nielicznymi wyjątkami, niestety, nie mają.
Już od dłuższego czasu chcieliśmy to naprawić, ale dopiero w tym roku, w rocznicę 70. rocznicę katyńskiego mordu, taka okazja nadarzyła się w związku z rekonstrukcją przez Urząd Miasta Czeski Cieszyn pomnika ofiar II wojny światowej „Na Konteszyńcu”. Żeby zmieścić nazwiska na tablicach musieliśmy zawężyć kryteria, aby mogły być upamiętnione ofiary naszych ojców, braci, krewnych. Zasadniczym kryterium było udokumentowane potwierdzenie mordu na danej osobie oraz miejsce urodzenia na Śląsku Cieszyńskim (czeskim i polskim) lub w innym miejscu obecnej Republiki Czeskiej. Na tablicach powinno się więc znaleźć 222 nazwisk ofiar katyńskich oraz 85 nazwisk żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie poległych w II wojnie światowej.
Stosowne wnioski i pisma zostały w terminie złożone w Urzędzie Miasta Czeski Cieszyn (30 maja 2009 r.), tak samo zostały dotrzymane warunki stawiane nam w Urzędzie. Urząd Miasta jednak pismem z 30 grudnia 2009 r. poinformował nas o wstrzymaniu postępowania dotyczącego wyboru jednej z wersji rekonstrukcji pomnika (podczas rekonstrukcji miało dojść do uzupełnienia pomnika o tablice katyńskie) i dopiero obecnie otrzymaliśmy nową decyzję. Sądzimy więc, że w przewidywanym terminie (30 kwietnia 2010 r.) nie będzie można odsłonić tablic katyńskich, ponieważ na ostateczną rekonstrukcję pomnika w Czeskim Cieszynie „Na Konteszyńcu” trzeba będzie jeszcze poczekać.
Podstawowe cele Stowarzyszenia
A) Dalsze poszukiwania oraz szerzenie prawdy o losach osób zaginionych w byłym ZSRR.
B) Starania o uzyskanie zadośćuczynienia dla osób, które utraciły swoich najbliższych.
Realizacja celów Stowarzyszenia
1) Pomoc rodzinom i krewnym w uzyskaniu informacji o losach ofiar.
2) Gromadzenie dokumentów, wspomnień oraz innych materiałów o dokonanych zbrodniach.
3) Informowanie społeczeństwa za pośrednictwem środków masowego przekazu o nowych odkryciach dotyczących ofiar.
4) Organizowanie wykładów, spotkań, wystaw tematycznych, indywidualnych i zbiorowych wyjazdów na miejsca kaźni.
5) Budowa pomnika lub tablicy pamiątkowej ofiarom.
Należy stwierdzić, że wiele z tych celów zostało już osiągniętych. Czeski historyk, śp. prof. dr Borák, który miał dostęp do materiałów archiwalnych NKWD, dokumentów członków naszego Stowarzyszenia i wspomnień żyjących świadków tych wydarzeń, udokumentował w swoich książkach losy prawie wszystkich ofiar z naszego terenu. Zamieścił w nich również wspomnienia naszych członków, informacje uzyskane z innych źródeł itd.
Nasi członkowie zorganizowali wystawy tematyczne, urządzają wykłady i spotkania i wszelkimi sposobami informują społeczeństwo o Zbrodni Katyńskiej i o jej znaczeniu.
Na pomniku ofiar II wojny światowej w Czeskim Cieszynie „Na Konteszyńcu” została umieszczona tablica pamiątkowa ofiarom katyńskim ufundowana ze składek ludności.
W 2000 r. delegacja naszego Stowarzyszenia (Stanisława Ryłko, Józef Pilich) uczestniczyła w uroczystości poświęcenia Polskiego Cmentarza Wojennego w Miednoje.
W 2009 r. zostaliśmy po raz pierwszy zaproszeni na Światowy Zjazd Kombatantów i Osób Represjonowanych w Warszawie w dniach 30.08.2009 – 04.09.2009. Nasze Stowarzyszenie reprezentowali Józef Pilich i Mieczysław Witoszek.
Utrzymujemy żywe kontakty z bratnim Kołem Polskich Kombatantów w Republice Czeskiej, Stowarzyszeniem Rodzina Katyńska w Katowicach itp.
Nie udało się jednak zrealizować drugiego celu Statutu – zapewnić zadośćuczynienie dla osób, które straciły swoich najbliższych. Nasze Stowarzyszenie (czy Stowarzyszenia ogólnie) nie ma możliwości, aby zmienić wolę polityczną w tej sprawie. Wprawdzie nie zaniechaliśmy starań, lecz nie bardzo już wierzymy w sukces. Członkowie umierają i grono tych najbardziej uprawnionych kurczy się w zastraszającym tempie. To jednak już inny temat.
W 2009 r. i w roku bieżącymi zgłosiło się do naszej organizacji kilku nowych, młodszych członków, już z grona wnuków ofiar katyńskich. W tym kierunku będzie zmierzać nasza organizacja, ponieważ daje to nadzieję na jej przetrwanie również w warunkach XXI wieku.